فتوسل

در این مطلب آموزشی قصد داریم به معرفی یک محصول بسیار ساده و در عین حال بسیار کاربردی در کنترل اتوماتیک روشنایی، یعنی فتوسل بپردازیم. این وسیله به ظاهر ساده در بسیاری از زمینه ها و زندگی روزمره مورد استفاده قرار میگیرد و روز به روز نیز بر کاربرد آن افزوده می شود. بنابراین اگر به دنبال مطالبی از قبیل فتوسل چیست و چه کاربردی دارد، انواع فتوسل، طریقه نصب فتوسل و خرید فتوسل خوب هستید با ما همراه باشید.

فتوسل چیست

به طور کلی می توان گفت فتوسل (photocell) دستگاهی است که به منظور خاموش و روشن کردن اتوماتیک لامپ ها در طلوع و غروب خورشید مورد استفاده قرار میگیرد. در واقع این دستگاه دارای مقاومتی است که به نور حساس بوده و با تغییر شدت نور دریافتی از محیط، این مقاومت نیز تغییر می کند و جریان برق متصل به سیستم روشنایی را کنترل می کند.

بطور دقیق تر می توان گفت نحوه عملکرد این دستگاه به این صورت است که در طول روز به دلیل وجود نور زياد محیط، فتوسل مقاومت كمى دارد و با كمك رله‌ای (نوعی کلید اتوماتیک قطع و وصل) مدار روشنايى را قطع مى كند و در این حالت لامپ ها خاموش هستند. با تاریک شدن هوا به دلیل آنکه نوری وجود ندارد، مقاومت فتوسل بسیار زياد است و در نتیجه جریانی به این رله نمی‌ رسد و رله مدار را در وضعيت روشن نگه مى دارد. (تغییرات جریان در اثر تغییر نور به وسیله یک تقویت کننده، تقویت می شود که بتواند رله را بکار اندازد.)

کاربرد فتوسل

فتوسل ها انواع مختلفی دارند و به منظور روشن و خاموش کردن اتوماتیک چراغ های خیابان، فضای سبز و باغ های بزرگ، پارک ها، سلول های خورشیدی، کنترل اتوماتیک روشنایی جلوی درب خانه و پارکینگ‌، لامپ های فروشگاه، ویترین، تابلو و ... مورد استفاده قرار میگیرند.

ویژگی ها

►  ابعاد کوچک

►  قیمت ارزان و به صرفه

►  کاربری و نصب بسیار آسان

►  افزایش عمر مفید لامپ ها

►  صرفه جویی در مصرف برق

انواع فتوسل

فتوسل ها در انواع مختلفی ساخته می شوند که با توجه به نیاز محیط مورد نظر و شرایط آن مورد استفاده قرار میگیرند. رایج ترین انواع آن را می توان به سه نوع فتوسل معمولی، فتوسل تایمردار و سوپر فتوسل تقسیم کرد.

1. فتوسل معمولی

2. ساده ترین و رایج ترین نوع فتوسل را در شکل روبرو مشاهده می کنید. این دستگاه در آمپرهای مختلف برای کنترل سیستم روشنایی با تعداد لامپ های مختلف تولید می شود. میزان حساسیت آن قابل تنظیم است و میتوان با تغییر حساسیت، زمان روشن و خاموش شدن سیستم روشنایی را تسریع کرد و یا به تعویق انداخت.
3. بدنه این نوع فتوسل ها معمولا از بهترین مواد و قطعات مقاوم در برابر نور خورشید و عوامل طبیعی ساخته می شود تا در برابر عوامل مخرب کمتر آسیب پذیر باشد و حداقل برای چند سال نیاز به تعویض آن نباشد.
4. پایین تر بودن قیمت فتوسل معمولی در مقایسه با سایر مدل ها در کنار عملکرد مناسب آن، سبب استفاده گسترده این مدل برای کاربردهای مختلف شده است.

1. فتوسل تایمردار

2. فتوسل تایمردار مشابه مدل معمولی می باشد با این تفاوت که یک قابلیت تایمر به آن اضافه شده است. در واقع با استفاده از فتوسل تایمر دار می توان زمان وصل ماندن جریان برق را تنظیم کرد.
3. به عنوان مثال با استفاده از فتوسل تایمردار می توان تعیین کرد، از زمانی که هوا تاریک می شود فتوسل به مدت 7 ساعت چراغ ها را روشن نگه دارد و سپس خاموش کند. با این کار در ساعاتی که همه خواب هستند و نیازی به روشنایی نیست، چراغ ها خاموش می شوند. اینگونه کنترل روشنایی در مقایسه با اینکه چراغ ها تا صبح روشن باشند، سبب کاهش چشم گیر مصرف برق و هزینه های مربوط به آن می شود.

1. سوپر فتوسل

2. سوپر فتوسل ها از دو بخش تشکیل شده اند، یکی خود دستگاه فتوسل که در داخل تابلو نصب می شود  و یکی چشم دستگاه که به منظور تشخیص میزان روشنایی در محیط قرار میگیرد. به همین دلیل این مدل با نام فتوسل تابلویی نیز در میان مردم شناخته شده است.
3. به عنوان مهم ترین ویژگی سوپر فتوسل ها می توان به چند برابر بودن عمر مفید آنها در مقایسه با سایر مدل ها اشاره کرد، زیرا نیازی نیست که کل دستگاه در معرض عوامل مخرب محیطی مانند نور آفتاب، گرد و غبار و رطوبت قرار گیرد، تنها با نصب چشم دستگاه در محیط خارجی می توان کنترل سیستم روشنایی محیط را انجام داد.
4. از دیگر قابلیت هایی که اغلب سوپر فتوسل ها دارند، می توان به قابلیت تنظیم شدت نور اشاره کرد. با توجه به ویژگی های گفته شده، علی رغم بالاتر بودن قیمت سوپر فتوسل، برای بعضی از محیط ها، استفاده از آن ها به منظور دستیابی به نتیجه مطلوب ضروری است.
5.  

محل نصب فتوسل

به منظور عملکرد درست سیستم روشنایی اتوماتیک، انتخاب صحیح محل نصب فتوسل از اهمیت زیادی برخوردار است و در هنگام نصب رعایت نکات زیر الزامی است : 

1. 1-  حتما محل نصب فتوسل در مکان سرباز و در ارتفاع مناسب باشد.
2. 2-  در هنگام نصب فتوسل دقت کنید که نباید در محل تابش نور مستقیم یا نزدیک لامپ های اطراف قرار گیرد.
3.  

طریقه نصب فتوسل

1. مدار فتوسل ساده

2. فتوسل ها در دو نوع سه سیمه و 4 سیمه در بازار موجود هستند. فتوسل سه سیمه، دارای یک سیم مشکی که به فاز ورودی وصل می شود، یک سیم قرمز که به لامپ وصل می شود و یک سیم سفید یا آبی که به نول ورودی متصل می گردد، می باشد. در فتوسل های 4 سیمه علاوه بر موارد ذکر شده یک سیم آبی یا سفید دیگر نیز وجود دارد که به لامپ وصل می شود.
3. مدار فتوسل ساده و نحوه سیم کشی فتوسل (نحوه بستن فتوسل) را در شکل زیر مشاهده می کنید.
4. 
5. نحوه نصب فتوسل معمولی به این صورت است که با استفاده از پیچ و مهره و رل پلاک، بست روی بدنه فتوسل را به محل مورد نظر وصل می کنیم. لازم است در نصب فتوسل دقت شود تا علاوه بر انتخاب محل صحیح، بست به درستی در جای خود محکم شود، زیرا اگر بست دستگاه اشتباه نصب گردد به مرور زمان فتوسل وارونه گردیده و در کارایی آن اختلال به وجود خواهد آمد.
6.  

7. تنظیم حساسیت فتوسل

8. میزان حساسیت فتوسل ها نیز یک پارامتر قابل تنظیم است در واقع میتوان با تغییر حساسیت، زمان روشن و خاموش شدن سیستم روشنایی را تسریع کرد و یا به تعویق انداخت. البته بهتر است زمانی که یک فتوسل نو می خرید، حساسیت آن را دستکاری نکنید. زیرا تنظیمات مناسب توسط کارخانه سازنده انجام شده است.
9. برای فتوسل معمولی تنظیم حساسیت به این صورت انجام می شود که با چرخاندن کلاهک روی دستگاه، این کلاهک از فتوسل جدا می شود و مشاهده می کنید که یک پتانسیومتر کوچک در داخل آن قرار گرفته است. با استفاده از این پتانسیومتر می توانید میزان حساسیت فتوسل را تنظیم کرد.
10.  

11. مدار سوپر فتوسل

12. سیم کشی سوپر فتوسل ها بر اساس محل ترمینال های تعبیه شده روی دستگاه می تواند متفاوت باشد. معمولا بطور کامل نقشه فتوسل در داخل کاتالوگ محصول وجود دارد و توصیه های مهم در هنگام نصب فتوسل بطور مفصل توضیح داده شده است.
13. در شکل زیر یک نمونه سیم کشی فتوسل تابلویی (سوپر فتوسل شیوا امواج) را مشاهده می کنید.
14. 
15.  

تعداد لامپ قابل کنترل با یک فتوسل

تعداد لامپ هایی که یک فتوسل می تواند روشن و خاموش کند بستگی به آمپر فتوسل و لامپ ها دارد. درصورتی که مجموع آمپر لامپ های وصل شده به یک فتوسل، از آمپر آن بیشتر باشد، باعث خرابی فتوسل می شود.

1. محاسبه تعداد لامپ قابل کنترل با یک فتوسل

2. ابتدا باید مقدار آمپر لامپ مصرفی را محاسبه کنیم، بدین منظور توان لامپ برحسب وات را بر ولتاژ برق ایران یعنی220V تقسیم می کنیم. عدد به دست آمده مقدار جریان مصرفی لامپ را نشان می دهد. با مقایسه جریان مصرفی لامپ و جریان نامی فتوسل، می توان تعداد لامپ قابل کنترل با آن فتوسل را بدست آورد.
3. نکته : البته این تعداد لامپ بدست آمده مناسب استفاده در شرایط عالی و آزمایشگاهی است و برای استفاده در محیط بیرون از آزمایشگاه بهتر است 30 درصد تعداد لامپ ها را کم کنید. به عنوان مثال اگر با استفاده از فرمول، تعداد لامپ ها 22 عدد شد، باید 15 عدد لامپ به فتوسل متصل شود.

تست فتوسل

برای تست قبل از نصب فتوسل و اتصال آن به برق، می توان یک مولتی متر را در حالت اندازه گیری مقاومت به دو سر پایه‌های فتوسل وصل کرد و روی چشم دستگاه را با پارچه تیره بپوشانید. در این حالت باید عددهای نشان داده شده روی مولتی متر تغییر کند که نشان از سالم بودن دستگاه می‌باشد.

قیمت فتوسل

قیمت فتوسل به مقدار آمپر و نوع آن بستگی دارد. بدیهی است که قیمت فتوسل تایمردار و یا سوپر فتوسل به دلیل امکانات بیشتر، از قیمت فتوسل معمولی بیشتر است. ولی در کل می توان گفت قیمت فتوسل به عنوان یک کنترل کننده روشنایی بسیار مقرون به صرفه و ارزان قیمت است. در فروشگاه اینترنتی البرز الکتریک امکان مشاهده و مقایسه مشخصات فنی و قیمت فتوسل برندهای مختلف و سفارش آنها بصورت آنلاین فراهم شده است.